Cmentarz jest jak Facebook przodków – turystyka cmentarna

Wielkie metropolie mają wielkie cmentarze, na których spoczywają zasłużeni mieszkańcy. Spacer alejkami nekropolii to doskonała okazja, by poznać historię miejsca poprzez losy ludzi niegdyś tam żyjących. Od kilku lat popularna stała się turystyka cmentarna polegająca na zwiedzaniu miejsc pochówku w różnych miastach Europy. Tuż przed Dniem Wszystkich Świętych proponujemy Wam wirtualną i realną wycieczkę po cmentarzach. Jeśli ciekawi Was symbolika nadchodzących świąt Wszystkich Świętych to zajrzyjcie także na nasz wpis – Co warto wiedzieć zanim zapalisz świeczkę.

 

Cmentarz jak Facebook

Dokładnie rok temu miałam niezwykłą przyjemność stworzyć wycieczkę dla grupy studenckiej z profesorem ze Słowenii. Dusan Vrban z Lubljany jest twórcą Stowarzyszenia Znaczących Cmentarzy Europy. Jego celem było przybliżenie studentom roli cmentarza jako … Facebooka! To niezwykłe twierdzenie poparł opowieścią. Zdjęcie profilowe to tablica nagrobkowa. Nie są ważne tylko informacje, ale także zdjęcie i kształt płyty, jej ozdobniki. Wyryte informacje są jak nasz „wall” – mówią o wydarzeniach z życia, np. „Lekarz i dobry mąż – żył dla innych”.  Znicze i kwiaty są jak lajki i serduszka, a odwiedziny i wspomnienia to nasze fejsbukowe udostępnienia. Komentarze to natomiast nasze myśli i wspomnienia o zmarłych. Studenci byli zdumieni niemniej niż ja. Ale co to porównanie ma na celu – zapytał ktoś. Otóż, wyobraź sobie – odpowiedział profesor – że napisałeś post, ale nikt go nie udostępnił, nie zalajkował, nie skomentował. Jak byś się czuł? – Zapomniany – odpowiedział student. No właśnie – przytaknął naukowiec – jak długo żyje pamięć o zmarłych, tak długo oni  i ich idee są obecni. Mogą nas wiele nauczyć, ale my musimy się nauczyć ich słuchać.

Niezwykła wycieczka rozpoczęta tymi słowami zawędrowała na Cmentarz Starofarny.

 

 

Najstarszy Cmentarz Bydgoszczy

Cmentarz Starofarny znajdujący się przy ul. Grunwaldzkiej nie jest najstarszą nekropolią naszego miasta. Starsze miejsca pochówku znajdowały się przy dzisiejszym Rondzie Bernardynów i przy Placu Teatralnym, a także przy Farze. Jednak do dziś nie przetrwały (między innymi ze względów epidemicznych!) dawne cmentarze parafialne.

Cmentarz niegdyś położony był nad Kanałem Bydgoskim i aż do 1877 roku znajdował się poza granicami administracyjnymi miasta! Było tak dlatego, że zgodnie z prawem pruskim ciała musiały być grzebane poza skupiskiem miejskim.

 

 

Na nekropolii spoczywają szczątki zasłużonych rodów Polaków i Niemców, ale swoje miejsce znaleźli tu także żołnierze francuscy.

Cmentarz szybko się rozrastał. Ten, kto był majętny za życia stawiał swojej rodzinie potężny grobowiec naziemny lub przynajmniej wykupował kwaterę. Oczywiście w głównej alejce. Prominentni mieszkańcy wybierali też ścianę południową ogrodzenia. Niestety ich grobowce zostały zburzone bądź przeniesione przy przebudowie ul. Nakielskiej i Kanału Bydgoskiego (1977 rok).

 

 

Całkowitego zapełnienia doczekał się już w roku 1906. Nie znaczy to jednak, że nie było tu później pogrzebów. Wciąż rody mogły korzystać z grobowców. Do dziś, choć rzadko, są tam pochówki. Ostatnim z zasłużonych był Sebastian Malinowski, twórca Muzeum Kanału Bydgoskiego.

 

 

Zajrzyjmy zatem na profile kilku bydgoszczan 

Wchodzimy przez piękną bramę i spacerujemy główną aleją cmentarza. Widzimy Bożą Mękę, czyli figurkę na kolumnie pochodzącą z 1663 roku ( najstarszy zabytek cmentarza). Ludzie chowani byli tu od 1811 roku.

Epitafium Marty Karaśkiewiczówny brzmi:

„Duch mnie z tobą stale łączy

Niechaj wiara ta Cię wspiera.

Nieskończone się nie kończy,

Nieśmiertelne nie umiera!”

Jej pomnik jest wg. mnie najpiękniejszy na całym cmentarzu. Pośmiertny odlew twarzy młodej kobiety spogląda w niebo. Praca rzeźbiarska Feliksa Gicewicza nie spotkała się jednak z aprobatą ówczesnych. Pomnik uchodził za zbyt awangardowy.

 

 

Dziś klikamy w klawisze, ale jeszcze kilka dekad temu klikano w przyciski maszyny do pisania. Nie byłoby to możliwe gdyby nie wynalazca, Władysław Paciorkiewicz (1876-1925), którego nagrobek także odnajdziemy na tej nekropolii. Jego żona takie mu napisała epitafium:

„Tu leży mój mąż najdroższy

co dla Polski wiernie żył

Chciał ją dźwignąć uszczęśliwić

Lecz go grób przedwcześnie skrył

Niechaj każdy przechodzień który grób mija

westchnie za jego duszę

Zdrowaś bądź Maryja!”

 

 

Gdyby grób Jerzego Sulimy – Kamińskiego (1928-2002) porównać do profilu na FB, to raczej nie byłby specjalnie aktywny. Skromny, ale elegancki nagrobek pisarza niewiele mówi o jego barwnej osobowości i talencie do zabawnego snucia historii. Za to wyryte na nim 3 słowa „już za mostem…” celnie nawiązują do jego wspaniałej 3 tomowej powieści 'Most Królowej Jadwigi’. 

 

 

Nie epitafia jednak świadczą o człowieku, ale pamięć o nim. Ilekroć byłam na Cmentarzu Starofarnym to na grobie pisarza zawsze „paliły się lajki”. 

Warto odnaleźć grobowiec rodziny Warmińskich, zasłużonych lekarzy i obrońców polskości.

 

 

Dziś zabytkami tu są nie tylko nagrobki, ale i drzewa. Główna aleja obsadzona jest ponad 100 – letnimi lipami. Znajdziemy tu także kasztanowce i klony.

Najsmutniejszy czas dla cmentarza to okres II Wojny Światowej. Dokonano wtedy licznych profanacji i wtargnięcia do grobowców. Wiele z nagrobków uległo niestety zniszczeniu.

 

Jakie cmentarze warto odwiedzić w Bydgoszczy?

Ciekawe nagrobki znajdziecie na Zaświecie. Ten cmentarz, zwany Nowofarnym ma wiele interesujących zakątków. Spoczywa tu m.in. Józef Święcicki, budowniczy Bydgoszczy. Jest tu także mały cmentarz młodych chłopców, którzy zginęli podczas I WŚ.

W Starym Fordonie znajdziecie nekropolię trzech religii i lapidarium poświęcone tym, którzy stracili miejsce pochówku. To bardzo wzruszające miejsce.

Świeczkę warto też zapalić w miejscu istnienia kirkutu fordońskiego, a jeszcze lepiej przynieść i położyć tam kamyczek. To stara, mojżeszowa tradycja oznaczania grobów zmarłych osób.

 

 

Zachęcam Was serdecznie do spaceru po tych i innych nekropoliach Bydgoszczy, bo szczególnie teraz, jesienią wyglądają pięknie. Kto wie, jakie skarby Wy odkryjecie? Dajcie nam koniecznie znać.

 

.

Dużo spokoju w te niespokojne dni!

 

DARIA